Bi an xung quanh mo co Trinh Hoai Duc

Bi an xung quanh mo co Trinh Hoai Duc

1 Page 1

▲back to top
THANH THÚY. Bí ẩn xung quanh mộ cổ Trịnh Hoài Đức / Thanh Thúy // Báo
Đồng Nai điện tử. – 2018. – Ngày 20 tháng 10.
Đã từ lâu, danh nhân văn hóa Trịnh Hoài Đức là một trong những niềm tự
hào của vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai. Ông là người con của xứ Trấn Biên, làm
quan trải qua 2 triều Minh Mạng, Tự Đức, giữ nhiều chức vụ quan trọng nhưng
sống thanh liêm giản dị, quên mình vì nước vì dân. Khi qua đời (năm 1825), ông
được vua truy phong Thiếu bảo cần chánh điện đại học sĩ và đưa về an táng ở quê
nhà tại làng Bình Trước, tỉnh Biên Hòa.
Mộ Trịnh Hoài Đức và phu nhân (phường Trung Dũng, TP.Biên Hòa) có hình voi phục rất độc đáo.
Khu mộ Trịnh Hoài Đức ngày nay nằm ở KP.3, phường Trung Dũng, TP.Biên
Hòa. Căn cứ vào nội dung bia đá trong khu mộ cho thấy mộ của ông được xây dựng
cùng với năm mất. Đặc biệt, lăng mộ Trịnh Hoài Đức là một quần thể rộng, gồm mộ
của ông cùng với thê thiếp, các con cháu trong dòng tộc. Từ những năm 80 của thế kỷ
20 trở đi, có một giai đoạn quần thể mộ Trịnh Hoài Đức bị người dân địa phương lấn
chiếm, thậm chí đập phá những ngôi mộ ở phía ngoài để xây dựng nhà cửa. Từ khi
lăng mộ Trịnh Hoài Đức được Bộ Văn hóa - thông tin công nhận là di tích lịch sử văn
hóa cấp quốc gia năm 1990, chính quyền địa phương có các biện pháp bảo vệ nên di

2 Page 2

▲back to top
tích không còn bị lấn chiếm, xâm phạm, nhưng cũng đã bị thu hẹp rất nhiều so với
nguyên trạng. Hiện nay phần chính của khu mộ được giữ gìn, bảo vệ chỉ còn có mộ
song táng của Trịnh Hoài Đức (gọi là mộ Ông) và phu nhân Lê Thị (mộ Bà).
* Kiến trúc độc đáo
Mộ Ông và mộ Bà có lối kiến trúc rất độc đáo, đạt đến trình độ mỹ thuật cao.
Mộ được xây bằng đá ong tô vôi trộn với hợp chất, có thiết kế hình voi phục trên nền
mộ hình chữ nhật, đầu voi hướng về phía bia đá. Theo các nhà nghiên cứu về lăng mộ
ở Việt Nam, mộ kiến trúc hình voi phục hoặc ngưu miên (trâu nằm ngủ) có nguồn gốc
từ văn hóa Hoa. Ở Cù lao Phố, Chợ Lớn, Thủ Đức, Hà Tiên - nơi có nhiều người Hoa
sinh sống trong các đợt di dân lớn vào giữa cuối thế kỷ 17 đều có xuất hiện các mộ
kiến trúc theo kiểu này. Tuy nhiên, ở mộ Trịnh Hoài Đức bố cục mặt bằng của mộ với
hệ thống tường bao, trụ biểu, bình phong, bia đá và hoa văn trang trí lại theo nghi cách
của các quan đại thần triều Nguyễn. Có thể nói, văn hóa Hoa - Việt hòa quyện một
cách rất tự nhiên, hài hòa ở khu mộ này.
Ông Đỗ Đình Truật (nguyên
Một điều kỳ thú khác, đó là vào tháng 10-
chuyên viên của Trung tâm 2003 trong khi san ủi mặt đường để thi công công
nghiên cứu khảo cổ học TP.Hồ
Chí Minh) nhận định việc phát
hiện mộ yểm của quần thể mộ
Trịnh Hoài Đức tại khu vực
Công viên Biên Hùng khẳng
định thêm rằng những tập tục
tâm linh văn hóa của người xưa
trình đường ven Công viên Biên Hùng (nay là khu
vực chợ đêm Biên Hùng, thuộc phường Trung
Dũng), đơn vị thi công phát hiện một ngôi mộ trong
khu vực thi công, nghi vấn là mộ cổ.
Thông tin này được báo về UBND tỉnh và Sở
Văn hóa - thông tin (nay là Sở Văn hóa - thể thao
tại vùng đất Biên Hòa là có, và
kết quả cuộc khai quật cùng với
những hiện vật tìm được là vô
cùng quý giá cho các ngành
nghiên cứu khoa học về nền văn
hóa mộ táng đến nay vẫn còn
nhiều bí ẩn.
và du lịch). Chính quyền địa phương đã cho ngưng
thi công công trình để xem xét. Các chuyên viên
khảo cổ của Bảo tàng Đồng Nai được cử ngay đến
hiện trường, bước đầu xác định ngôi mộ nói trên là
mộ hợp chất (một trong những đặc trưng của mộ cổ
ở Đồng Nai), có vị trí nằm trong khu vực khoanh
vùng bảo vệ của di tích quốc gia mộ Trịnh Hoài
Đức. Ngày 3-12-2003, Bảo tàng Đồng Nai phối hợp với Trung tâm nghiên cứu khảo
cổ học thuộc Viện Khoa học xã hội TP.Hồ Chí Minh tiến hành đào thám sát, khai quật
và xử lý.
Kết quả thám sát cho thấy, ngôi mộ này nằm theo hướng Bắc - Nam, cách di tích
mộ Trịnh Hoài Đức khoảng 50m về hướng Bắc. Lúc phát hiện, phần trên của mộ (phần
dương, tức phần nổi trên đất theo quy cách chôn ngày xưa) và bia mộ đã bị hư hại nên
rất khó xác định nguồn gốc, niên đại cũng như chủ nhân ngôi mộ. Sau khi chụp ảnh,
đo vẽ hiện trạng di chỉ, các nhà chuyên môn đã cho bóc hết lớp đất bề mặt với diện
rộng 6x5m, sau đó đào sâu xuống từng lớp đất một, đến độ sâu khoảng 0,5m thì gặp
phần âm của mộ với các dấu vết hợp chất.

3 Page 3

▲back to top
Lớp hợp chất này có độ dày 0,6m, cấu tạo bằng vôi, cát, mật mía và một ít than
hoạt tính. Đặc biệt, trong phạm vi huyệt mộ ở phía tây phát hiện được một ít than tro,
một ít tóc cùng 2 miếng kim loại (thiết khí) tròn có đường kính 2,5cm, đồng tiền đồng
có hình bàn tay và dòng chữ “Đại Gia Bảo”. Tuy nhiên, ngoài những hiện vật nói trên,
trong mộ không tìm thấy quan tài hay di cốt như dự đoán ban đầu. Đào sâu xuống thêm
gần 2m, các nhà khảo cổ vẫn không tìm thấy gì khác.
Từ những hiện vật thu được tại di chỉ, ông Đỗ Đình Truật (đã mất năm 2013)
lúc ấy là chuyên viên của Trung tâm nghiên cứu khảo cổ học TP.Hồ Chí Minh - một
trong những nhà khảo cổ kỳ cựu hàng đầu của Việt Nam và là người trực tiếp tham gia
thám sát và khai quật, kết luận đây chính là ngôi mộ yểm, được xây dựng để bảo vệ
lăng mộ Trịnh Hoài Đức.
* Kỳ bí mộ yểm
Ông Đỗ Đình Truật giải thích, ngày xưa các vị vua chúa, quý tộc, công hầu khi
xây dựng mồ mả rất chú trọng đến việc chọn thế phong thủy, quá trình chôn cất cũng
phải theo đúng quy cách. Không nằm ngoài tập quán này, lăng mộ Trịnh Hoài Đức đã
được xây cất đúng phong thủy cùng với tập quán tâm linh thời đó - điều mà ngày nay
các nhà nghiên cứu gọi là “văn hóa mộ táng”, nhưng ở lăng mộ Trịnh Hoài Đức mang
ý nghĩa là cầu an, cầu tài (là sự giỏi giang, không phải tiền tài), cầu hiền chứ không
mang ý nghĩa mê tín dị đoan.
Theo phép phong thủy, mộ Trịnh Hoài Đức được chọn ở địa cuộc “tàng phong
ẩn khí” (nghĩa là nơi gió quần mây tụ), đầu gối thiên sơn (đầu quay về núi, gò cao),
chân đạp vạn thủy (chân hướng về hồ nước, đầm hoặc sông, biển). Địa thế này là nơi
kết nối khí âm và khí dương tương ngộ, tương hòa. “Con sông Đồng Nai đã tạo ra một
địa cuộc phong thủy tuyệt vời cho vùng đất này, không những thu được thiên khí qua
các núi non trong vùng (núi Bửu Phong, núi Châu Thới) mà còn chuyển giao thủy khí
cho hồ Linh Thủy (hồ trong khu vực Công viên Biên Hùng). Sông Đồng Nai trước khi
từ giã vùng này còn lượn một vòng quanh Cù lao Phố rồi mới đổ về Gia Định (TP.Hồ
Chí Minh). Địa cuộc như vậy sẽ là một vùng đất giàu có, an lành và phát triển lâu dài”
- ông Đỗ Đình Truật nhận xét.
Về mặt tâm linh, các bậc vua chúa, quan lại, quý tộc ngày xưa trong cuộc sống
có thể có gây thù oán nên khi xây mồ mả thường dụng phép trù yểm để ngăn việc phá
phách, đào bới, xâm phạm. Ở ngôi mộ yểm này, phần trên được ngụy tạo như một ngôi
mộ thật, đắp theo kiến trúc hình trái xoài nhô cao hơn đế mộ khoảng 30cm, nhưng bên
trong chỉ có những vật dùng trong trù yểm. Đáng chú ý là 2 vật thiết khí được tìm thấy
trong mộ. Ông Đỗ Đình Truật phỏng đoán, rất có thể đây là tiền đúc của một nhà giàu
có nào đó trong vùng Biên Hoà xưa, đã tự đúc tiền để lưu hành ở trong vùng - một tập
quán của các nhà giàu xưa ở khu vực Nam bộ. Còn miếng kim loại tròn màu trắng có
thể là bạc trắng, đặc biệt là có đến 5 lỗ nhỏ đục xuyên thủng và kết nối các lỗ này với
nhau bằng sợi chỉ trắng luồn qua luồn lại nhiều lần trong các lỗ. Ông Truật cho biết,

4 Page 4

▲back to top
thời xưa giới pháp sư, phù thủy thường dùng những thiết khí này để thu khí, thu hồn
của người dám động đến mồ mả của người chết, thu được rồi hồn khí này sẽ buộc vào
các dây chỉ để đời đời kiếp kiếp không thoát được, bởi các lưới chỉ đó tượng trưng cho
lưới trời theo câu yểm “bồ chiếc bất năng thoát dã”. Những sợi tóc yểm trong mộ cùng
với 2 thiết khí sẽ tạo thành thế yểm “đồng nhục dã” trấn áp những kẻ đến phá mộ.
Những hiện vật này được đánh giá là có giá trị nghiên cứu về mặt lịch sử và văn hóa,
đang được lưu giữ tại Bảo tàng Đồng Nai.
Đáng chú ý, trước đó vào năm 1986 trong khu vực này cũng có một ngôi mộ
yểm tương tự nằm ở vị trí Đông - Bắc của mộ Trịnh Hoài Đức bị người dân phá hủy
để xây dựng nhà cửa. Ông Truật phỏng đoán, trong khu vực quần thể mộ Trịnh Hoài
Đức có khả năng còn 2 ngôi mộ yểm nữa theo phép tự yểm 4 góc của người xưa, đồng
thời khẳng định hồ Linh Thủy nằm trong tổng thể của khu mộ Trịnh Hoài Đức chứ
không tách rời như hiện nay.