Trịnh Hoài Đức // Họ Trịnh Việt Nam. – 2015. – Ngày 2 tháng 4.
Trịnh Hoài Đức (1765-1825), tự Chỉ Sơn, hiệu Cấn Trai, là một nhà thơ, nhà văn
và là một sử gia nổi tiếng của Việt Nam trong thế kỷ 18. Quyển Gia Định thành thông
chí của ông cho đến nay vẫn được xem là một trong những sử liệu quan trọng nhất cho
các nhà nghiên cứu sử học và địa lý của miền Nam Việt Nam. Ông cũng là một công
thần của triều Nguyễn, đã giúp cho vua Gia Long rất nhiều về các phương diện ngoại
giao, chính trị và kinh tế.
Cuộc đời
Ông nội của Trịnh Hoài Đức làm quan dưới triều Minh. Sau khi triều Minh sụp
đổ ông đưa cả gia đình sang Việt Nam cư ngụ tại dinh Trấn Biên (nay là Biên Hòa).
Thân sinh ông là Trịnh Khánh là người học rộng tài cao. Ông mất lúc Trịnh Hoài Đức
mới 10 tuổi, sau đó mẹ ông dời nhà về dinh Phiên Trấn (Gia Định) cho ông theo học
cụ Võ Trường Toản. Cũng tại đây ông kết bạn với Lê Quang Định và Ngô Nhơn Tịnh
để sau này thành lập “Bình Dương thi xã”, và ba ông sau này được mệnh danh là “Gia
Định tam gia”.
Năm 1788 khi chúa Nguyễn Phúc Ánh mở kỳ thi tại Gia Định, ba ông ra ứng thi
và đều đỗ đạt. Trịnh Hoài Đức được bổ làm Hàn Lâm Viện Chế Cáo, rồi được sung
chức Điền Tuấn Quang, trông coi việc khai khẩn đất ở Gia Định.
Năm 1793 ông được lãnh chức Đông Cung Thị Giảng, rồi phò Đông Cung Cảnh
ra giữ thành Diên Khánh. Năm sau ông được thăng làm ký lục dinh Trấn Ninh, đến
năm 1801 thăng Tham tri bộ Hộ. Ngay năm sau đó, 1802, ông được thăng chức Thượng
thư bộ Hộ rồi sung làm Chánh sứ cùng với Binh bộ Tham tri Ngô Nhân Tịnh và Hình
bộ Tham tri Hoàng Ngọc Uẩn sang sứ Trung Quốc.
Năm 1808 ông được bổ làm Hiệp trấn Gia Định thành, phụ tá cho Nguyễn Văn
Nhân lúc đấy là Tổng trấn Gia Định thành. Năm 1812 ông được bổ nhiệm làm Lễ bộ
Thượng thư, kiêm quản Khâm thiên giám, năm 1813 lại đổi làm Lại bộ Thượng thư.
Năm 1816 ông lại được bổ nhiệm làm Hiệp Tổng trấn Gia Định thành lần thứ hai.
Mùa hè năm 1820 vua Minh Mạng triệu ông về kinh làm Lại bộ thượng thư kiêm
Binh bộ Thượng thư, sung chức Phó Tổng tài Quốc sử giám, thăng Hiệp biện Học sĩ.
Ông đã từ chối ba lượt nhưng vua Minh mạng vẫn tỏ lòng ưu ái nên sau đó ông phải
vâng mạng.
Năm 1825, mùa đông, ông mất, thọ 61 tuổi. Vua bãi triều 3 ngày, truy tặng Thiếu
bảo Cần chánh điện Đại học sĩ, phái hoàng tử Miên Hoằng đưa về an táng tại dinh Trấn
Biên thể theo nguyện vọng củs ông trước khi mất. Khi linh cữu về tới Gia Định, Tổng
trấn Lê Văn Duyệt đã đích thân tới phúng điếu và đưa tới huyệt tại dinh Trấn Biên tức
tỉnh Biên Hòa ngày nay.
Đến đời vua Tự Đức, nhà vua truyền liệt thờ ông trong miếu Trung Hưng Công
Thần và đền Hiền Lương.
