Liem khiet nhu Trinh Hoai Duc

Liem khiet nhu Trinh Hoai Duc

1 Page 1

▲back to top
TRẦN HƯNG. Liêm khiết như Trịnh Hoài Đức: Đứng đầu 4 bộ nhưng không có
nhà riêng / Trần Hưng // Báo điện tử Dân Việt. – 2022. – Ngày 23 tháng 7.
Làm quan nhất phẩm, nắm trong tay 4 bộ, nhưng Trịnh Hoài Đức không có nhà
riêng. Ông sống liêm khiết và là tấm gương sáng về đạo làm quan.
Xuất thân
Khi nhà Thanh lật đổ nhà Minh lập ra triều đại mới, nhiều người Hoa không theo
nhà Thanh, chọn đến Đại Việt.
Năm 1679, nhóm người Hoa của Trần Bình Xuyên khoảng 3.000 người cùng 50
thuyền đến Đàng Trong, xin làm dân xứ Việt. Chúa Hiền thấy họ cùng quẫn mà đến,
lại tỏ lòng trung thực mong được an cư lạc nghiệp nên tiếp nhận. Thấy nhiều vùng đất
Cao Miên ở phía nam màu mỡ nhưng chưa được khai phá, Chúa giao cho họ, lại phong
cho quan tước ở vùng Gia Định, Nông Nại (Đồng Nai ngày nay).
Nhóm Người Hoa đến Đồng Nai, hát hiện ra Cù Lao Phố, một bãi sa bồi hoang
sơ nằm giữa sông Hương Phước (một đoạn của sông Đồng Nai). Nơi đây vô cùng thuận
tiện giao thương đi lại, dễ dàng ngược lên phía bắc hay xuôi xuống phía nam, thuận
tiện ra biển Cần Giờ hay sang tận Cao Miên.
Người Hoa khai phá và xây dựng Cù Lao Phố thành nơi thuận tiện giao thông
thủy bộ, buôn bán tấp nập, trở nên phồn thịnh, giàu có và nhanh chóng trở thành trung
tâm thương mại và giao dịch quốc tế của cả vùng Nam bộ.
Trong nhóm người Hoa này có ông Trịnh Hội, nguyên quán huyện Trường Lạc,
tỉnh Phúc Châu, Trung Quốc, theo Trần Thượng Xuyên vào khai khẩn đất Cù Lao Phố.

2 Page 2

▲back to top
Sự phát triển nhanh chóng của Cù Lao Phố khiến những người Hoa nơi đây cũng ngày
càng ổn định và giàu có.
Trịnh Hội có con trai Trịnh Khánh. Là người hiểu sâu biết rộng, Trịnh Khánh có
con trai là Trịnh Hoài Đức. Tuy nhiên năm Trịnh Hoài Đức 10 tuổi thì cha Trịnh Khánh
mất. Dù không thấy sử liệu ghi nguyên nhân vì sao mất sớm, nhưng đây là thời điểm
năm 1776 và 1777, quân Tây Sơn đánh Gia Định, tàn phá Cù Lao Phố, người Hoa bị
thảm sát, trung tâm thương mại hoàn toàn bị phá hủy. Có thể ông Trịnh Khánh bị mất
trong cuộc tàn sát này.
Theo học với thầy giỏi
Cù Lao Phố bị tàn phá, nhà cửa không còn, Trịnh Hoài Đức năm ấy 10 tuổi phải
theo mẹ chạy đến trấn Phiên (tức Gia Định) sinh sống. Tại đây Trịnh Hoài Đức được
theo học với cụ Võ Trường Toản – bậc danh sĩ tài ba ở Nam bộ, là người thầy của rất
nhiêu danh sĩ. Võ Trường Toản cũng vì lánh nạn Tây Sơn mà định cư dạy học tại đây.
Trịnh Hoài Đức miệt mài học tập. Các bạn học cùng thời của Trịnh Hoài Đức có
những người mà sau này đều thành danh như Lê Quang Định, Ngô Tùng Châu. Thời
gian này đã tạo nhân cách của Trịnh Hoài Đức, một con người yêu nước thương dân
mà lại rất liêm khiết.
Sau 10 năm theo học với thầy Võ Trường Toản, năm 1788 chúa Nguyễn Ánh
nhờ sự ủng hộ to lớn của dân chúng đã đánh bật được quân Tây Sơn ra khỏi Nam bộ.
Chúa cho mở khoa thi để tìm người hiền tài phụng sự cho Giang Sơn Xã Tắc.
Làm quan tận tụy, liêm khiết
Trịnh Hoài Đức đỗ khoa thi, được bổ nhiệm làm Hàn lâm chế cáo. Năm sau
1789, ông được cử làm Tri huyện Tân Bình, rồi kiêm thêm làm Điền tuấn, phụ trách
việc trông coi chuyện khai khẩn đất đai, ruộng đồng ở Gia Định.
Sách “Quốc triều sử toát yếu” chép rằng: “Năm Kỷ Dậu (1789), tháng 6,… mới
đặt quan Điền tuấn (coi về sự cày cấy làm ruộng), cho bọn Hàn lâm chế cáo là Trịnh
Hoài Đức, Lê Quang Định, Ngô Tùng Châu, Hoàng Minh Khánh, cả thảy 12 người
kiêm việc này”.
Năm 1793, Nguyễn Phúc Cảnh được phong làm Đông cung Thái tử, Trịnh Hoài
Đức và Lê Quang Định được phong làm Đông cung Thị giảng, giảng dạy cho Thái tử.
Khi Thái tử được cử trấn thủ Diên Khánh (thuộc tỉnh Khánh Hòa ngày nay), hai ông
cũng đi theo.
Năm 1794, ông được cử làm Hộ bộ Hữu Tham tri. Năm 1801, khi chúa Nguyễn
Ánh đánh chiếm Kinh thành Phú Xuân rồi tiến ra bắc diệt nhà Tây Sơn, Trịnh Hoài
Đức đều lo hậu cần và tiếp quân lương đầy đủ, góp phần quan trọng cho chiến thắng
của quân Nguyễn.
Năn 1802, Nguyễn Ánh lên ngôi Vua, hiệu là Gia Long. Trịnh Hoài Đức được
phong làm Thượng thư bộ Hộ, ông được tin tưởng làm chánh sứ sang nhà Thanh báo
tin vua Gia Long đăng quang.

3 Page 3

▲back to top
Làm quan nhất phẩm nhưng không có nhà riêng
Năm 1821, Trịnh Hoài Đức được thăng Hiệp biện Đại học sĩ, hàm nhất phẩm,
giữ chức Thượng thư bộ Lại kiêm Thượng thư bộ Binh . Dù quyền cao chức trọng
nhung ông ông vẫn không có nhà riêng để làm việc.
“Đại Nam liệt truyện” ghi chép lại rằng: “Đức không có nhà riêng, vua cho
3.000 quan tiền và gỗ, gạch ngói, cho làm nhà để làm chỗ nghỉ ngơi tắm gội. Đức bèn
làm vườn quỳ ở phía ngoài cửa Đông. Rồi lại kiêm lĩnh Thượng thư Bộ Lễ.”
Làm quan nhất phẩm, nắm giữ 4 bộ trong tay mà Trịnh Hoài Đức vẫn chưa xây
nhà riêng cho mình. Ông cả một đời liêm khiết, không bao giờ động đến của công, quả
là một tấm gương sáng về đạo làm quan.
Năm 1823, khi đã 59 tuổi, ông dâng biểu xin thôi nhiệm và trở về Gia Định, lý
do là vợ mới mất chưa chôn, bản thân lại bị bệnh hàn thấp. Vua Minh Mạng phải cử
đại thần Phạm Đăng Hưng đến ban cho ông sâm quế để tẩm bổ và thuyết phục ông trở
lại Triều đình. Ông đành xin nghỉ phép 3 tháng, rồi lại đến Triều tiếp tục công vệc.
Năm 1825, Trịnh Hoài Đức mất, vua Minh Mạng thương tiếc bảo các thị thần
rằng:
“Trịnh Hoài Đức giữ tính thuần thục, có công từ lâu. Buổi đầu trung hưng rất
được Tiên đế đặc chỉ bổ dụng, khi đi sứ nhà Thanh, lúc vào Hiệp trấn Gia Định đều
làm nên công trạng, nổi tiếng thuần lương. Từ ngày trẫm lên nối ngôi đến nay, vốn biết
Đức là người trung hiền, cất lên làm chức lớn, thường bàn chính sự, Đức có nhiều ý
kiến rất hay. Vẫn tưởng đãi ngộ dài lâu, gìn giữ mãi ngôi cao lộc cả, chẳng ngờ năm
ngoái Đức mắc bệnh nặng, ta tức khắc sai Ngự y điều trị. Gần đây, bệnh lại nặng hơn,
ta khiến thị vệ đem nhung quế thuốc y dụng ban cho, nhưng thuốc thang không cứu
kịp. Nay Đức chết đi, ta nghe tin mà không ngờ nước mắt rỏ xuống…”
Trịnh Hoài Đức làm quan qua hai đời vua Gia Long và Minh Mạng, trải qua các
vị trí khác nhau. Hơn nữa, ông cũng để lại nhiều tác phẩm văn chương đáng chú
ý: “Cấn Trai thi tập”, “Gia Định Tam gia thi tập”, “Thoái thực trung biên tập”,
“Minh Bột di ngư”, “Quan quang tập'”, “Khả dĩ tập”, “Tự truyện”, “Lịch đại kỷ
nguyên”, “Khương Tế lục”, “Đi sứ cảm tác”…
Tác phẩm nổi bật và được biết đến nhiều nhất của Trịnh Hoài Đức là “Gia Định
thành thông chí”. Đây là bộ bách khoa tự điển địa lý nhân văn Gia Định xưa (Nam bộ
ngày nay). Tác phẩm này được nhiều người yêu mến tìm hiểu khảo cứu, được xem là
sách gối đầu giường cho những ai muốn tìm hiểu về vùng đất Nam bộ.