TRẦN TRỊ AN. Sự nghiệp nghiên cứu và văn chương Trịnh Hoài Đức / Trần Trị
An // Báo Đồng Nai điện tử. – 2020. Ngày 26 tháng 9.
Cho đến nay, bộ biên khảo về Nam bộ (trước đây thường gọi là Nam kỳ lục
tỉnh gồm: Biên Hòa, Gia Định, Định Tường, Vĩnh Long, An Giang và Hà Tiên) là
Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức (quan đầu triều thời Gia Long, Minh
Mạng) là bộ sách cái cho mọi công trình biên khảo về vùng đất này.
Trước đó Lê Quý Đôn có sách Phủ Biên tạp
lục nhưng phần viết về Nam bộ không nhiều, dưới
dạng là những ghi chép hơn là nghiên cứu, biên
khảo. Gia Định thành thông chí là công trình để
đời của Trịnh Hoài Đức. Hai chữ Gia Định ở đây
chỉ toàn miền Nam kỳ lục tỉnh, từ Biên Hòa trở
xuống Hà Tiên, không chỉ là tỉnh Gia Định. Đất
Gia Định được hiểu là toàn vùng Nam bộ, còn đất
Đồng Nai chủ yếu là nói đến các tỉnh miền Đông.
Gia Định thành thông chí hiện đang lưu
hành 4 bản dịch, trước năm 1975, Trung tâm Học
liệu quốc gia của Bộ Giáo dục chính quyền Sài
Gòn có xuất bản bản dịch của Tu Trai Nguyễn Tạo
(Tu Trai là hiệu của Nguyễn Tạo), gồm 2 tập; Viện
Sử học Việt Nam Dân chủ Cộng hòa có bản dịch
do Đào Duy Anh hiệu đính. Trong dịp kỷ niệm
300 năm Biên Hòa - Đồng Nai, tỉnh Đồng Nai đặt
hàng nhà Hán học Lý Việt Dũng, hiện đang ngụ
P.An Hòa (TP.Biên Hòa) dịch ra quốc ngữ, bản
nguyên văn chữ Hán viết lại in rất đẹp do một thượng tọa ở Q.Thủ Đức, TP.HCM
thực hiện. Mới đây nhà nghiên cứu Phạm Hoàng Vân ở Tiền Giang có bản dịch do
NXB Tổng hợp TP.HCM ấn hành. Cả 4 bản dịch đều có những ưu khuyết khác nhau
nhưng về cơ bản đã cung cấp những tri thức quý giá đương thời của tác giả Trịnh Hoài
Đức và ngày nay còn nguyên giá trị. Trong đó có những thông tin quý, cụ thể như trước
khi Pháp xây cầu Rạch Cát (nối Biên Hòa - cù lao Phố), đã có cây cầu gỗ từ Biên Hòa
bắc ngang qua Sa Hà, tức sông Cái qua cù lao Phố, nay là P.Hiệp Hòa.
Ngoài bộ sách Gia Định thành thông chí, sự nghiệp văn chương Trịnh Hoài Đức
đồ sộ, dẫn đầu Gia Định tam gia cùng với Lê Quang Định và Ngô Nhơn Tịnh. Thi tập
quan trọng của ông là Cẩn Trai thi tập gồm 3 tập nhỏ: Thối thực truy biên tập, Quan
Quang tập và Khả Dĩ tập.
